Bir metnin etkili ve anlaşılır olması için bazı dil ve anlatım özelliklerine dikkat edilmelidir. Bu özellikler, metnin niteliğini artırır ve okuyucuya doğru mesajı iletir. Şimdi bu özellikleri tek tek inceleyelim.
- Açıklık
- Metnin tek bir anlam ifade etmesi, farklı yorumlara yol açmamasıdır.
- Açıklığı bozan durumlar:
- Edebî sanatların aşırı kullanımı,
- Anlaşılması zor sözcükler,
- Uzun ve karmaşık cümleler,
- Anlatım bozuklukları.
Örnek:
– “Güneşin altın ışıklarıyla dans eden ağaçlar…” (Kapalı ifade)
+ “Güneş ağaçların üzerine vuruyordu.” (Açık ifade)
- Duruluk
- Gereksiz sözcük ve eklerin kullanılmamasıdır.
- Duruluğu bozan durumlar:
- Aynı anlama gelen kelimelerin tekrarı (“güzel ve hoş bir manzara”),
- Fazladan ek kullanımı (“gelmiş idi” yerine “gelmişti”).
Örnek:
– “Bu kitabı okumak gerçekten çok güzel ve keyif verici.”
+ “Bu kitabı okumak keyif verici.”
- Yalınlık (Sadelik)
- Süslü ve ağır anlatımdan kaçınmaktır.
- Yalınlığı bozan durumlar:
- Ağır ve sanatlı ifadeler,
- Aşırı mecaz kullanımı.
Örnek:
– “Şafak vakti, fecirin eşsiz renkleriyle uyanan tabiat…”
+ “Sabah oldu, doğa uyandı.”
- Akıcılık
- Metnin rahat okunabilmesi, pürüzsüz olmasıdır.
- Akıcılığı bozan durumlar:
- Söylenmesi zor kelimeler,
- Ses uyumsuzlukları (“kitap ile defter ile kalem ile…”).
Örnek:
– “Okuldan eve döndüm, sonra yemek yedim, ardından ders çalıştım.” (Tekdüze)
+ “Okuldan dönünce yemeğimi yedim ve ders çalışmaya başladım.”
- Doğallık (Samimiyet)
- Yapmacıklıktan uzak, içten bir anlatımdır.
- Özellikle deneme ve mektuplarda önemlidir.
Örnek:
– “Bu meseleye dair mülahazalarım şu şekildedir.” (Yapay)
+ “Bu konu hakkında düşüncelerim şöyle…” (Doğal)
- Özgünlük
- Başka eserlere benzemeyen, farklı ve yaratıcı bir anlatımdır.
- Örnek: Orhan Veli’nin “İstanbul’u Dinliyorum” şiiri, İstanbul’u farklı bir bakışla anlatmasıyla özgündür.
- Özlülük
- Az sözle çok şey anlatmaktır.
- Örnek: Atasözleri (“Sakla samanı, gelir zamanı.”)
- Sağlamlık
- Dil bilgisi kurallarına uygunluktur.
- Sağlamlığı bozan durumlar:
- Özne-yüklem uyumsuzluğu,
- Eksik ögeler (“Kitabı okudum ve çok beğendim.” → Neyi beğendim?).
- Tutarlılık
- Anlam ve mantık bütünlüğüdür.
- Tutarlılığı bozan durumlar:
- Çelişkili ifadeler (“Çok çalışkandı ama hiç ders çalışmazdı.”).
Fen liseleri taban puanları ve yüzdelik dilimleri için sayfamızı takip ediniz.
Sonuç
İyi bir metin; açık, duru, yalın, akıcı, doğal, özgün, özlü, sağlam ve tutarlı olmalıdır. Bu özelliklere dikkat ederek daha etkili yazılar yazabilirsiniz!
Not: Konuyu pekiştirmek için farklı metinler üzerinde bu özellikleri arayabilirsiniz.
