AYAKLANMALARIN NEDENLERİ
TBMM’nin açılmasından sonra (23 Nisan 1920), İstanbul Hükûmeti ve işgalci devletler, Anadolu’daki milli mücadeleyi zayıflatmak için çeşitli isyanlar çıkarmıştır. Ayaklanmaların temel sebepleri:
- İstanbul Hükûmeti’nin TBMM’yi yok etmek istemesi,
- İtilaf Devletleri’nin (İngiltere, Fransa vb.) kışkırtmaları,
- Bazı Kuvâ-yı Millîye birliklerinin disiplinsiz davranışları,
- Azınlıkların bağımsız devlet kurma hayalleri.
AYAKLANMALARIN ÇEŞİTLERİ
- İstanbul Hükûmeti Tarafından Doğrudan Çıkarılan İsyanlar
- Anzavur İsyanı (Balıkesir/Çanakkale): İngilizler ve İstanbul Hükûmeti destekli.
- Kuvâ-yı İnzibâtiye (Halifelik Ordusu): İstanbul Hükûmeti’nin kurduğu, TBMM’ye karşı savaşan düzenli ordu.
- İstanbul Hükûmeti ve İtilaf Devletleri’nin Kışkırtmasıyla Çıkan İsyanlar
- Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı İsyanları
- Çopur Musa İsyanı (Afyon)
- Bozkır İsyanı (Konya)
- Millî Aşireti İsyanı (Urfa)
- Koçgiri İsyanı (Erzincan)
- Delibaş Mehmet İsyanı (Konya)
- Kuvâ-yı Millîye Birliklerinden Dönenler
- Çerkez Ethem İsyanı: Düzenli orduya katılmayı reddederek isyan etti.
- Demirci Mehmet Efe İsyanı: Denetimsiz hareketleri nedeniyle TBMM’ye karşı geldi.
- Azınlıkların Çıkardığı İsyanlar
- Ermeni İsyanları (Doğu Anadolu’da bağımsız devlet kurma amacıyla).
- Rum (Pontus) İsyanları (Karadeniz’de Rum devleti kurma hayali).
TBMM’NİN ALDIĞI TEDBİRLER
- Hıyanet-i Vataniye Kanunu (29 Nisan 1920):
- Vatan hainlerini cezalandırmak için çıkarıldı.
- TBMM’nin otoritesini güçlendirdi.
- İstiklal Mahkemeleri’nin Kurulması (18 Eylül 1920):
- Vatan hainlerini hızlı ve etkili bir şekilde yargılamak için kuruldu.
- Özellikleri:
- Üyeleri TBMM’den seçildi.
- Kararlar kesindi (temyiz yoktu).
- İdam cezaları hemen uygulandı.
- İstanbul Hükûmeti ile İlişkilerin Kesilmesi:
- İstanbul’daki fetvalara karşı Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi fetva yayımladı.
- Halkın TBMM’ye desteği artırıldı.
- Düzenli Orduya Geçiş:
- Kuvâ-yı Millîye birliklerinin disiplinsizliği, düzenli ordunun kurulmasını hızlandırdı.
AYAKLANMALARIN SONUÇLARI
- TBMM, isyanları bastırarak otoritesini güçlendirdi.
- Düzenli ordunun kurulması gecikti (kaynaklar isyanlara harcandı).
- Kurtuluş Savaşı’nın kazanılması uzadı.
- Halkın milli mücadeleye desteği arttı.
Fen liseleri taban puanları ve yüzdelik dilimleri için sayfamızı takip ediniz.
ÖNEMLİ NOT:
- İsyanların bastırılması, TBMM’nin halkın tek temsilcisi olduğunu kanıtladı.
- İstiklal Mahkemeleri, iç güvenliği sağlamada kritik rol oynadı.
ÖRNEK SORU:
“TBMM’nin Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nu çıkarmasının amacı nedir?”
Cevap: Vatan hainlerini cezalandırarak otoritesini güçlendirmek ve iç isyanları önlemek.
Bu bilgileri haritalarla ve kronolojik sıralamayla pekiştirebilirsiniz. Başarılar!