T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük – Millî Mücadele döneminde Türk halkı, işgallere karşı hem silahlı direniş gösterdi hem de çeşitli cemiyetler (dernekler) kurarak haklarını savundu. Bu cemiyetler, yararlı (millî) ve zararlı (millî varlığa düşman) olmak üzere ikiye ayrılır.
- Yararlı Cemiyetler (Millî Cemiyetler)
Özellikleri:
- Türk halkının haklarını korumak için kurulmuştur.
- Bölgesel kurtuluşu amaçlamış, ancak Sivas Kongresi’nden sonra Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleşerek ulusal bir nitelik kazanmıştır.
- Basın-yayın, protesto mitingleri ve silahlı direniş gibi yöntemler kullanmışlardır.
Başlıca Yararlı Cemiyetler:
- Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
- Kuruluş Amacı: Trakya’nın Yunan işgaline uğramasını engellemek.
- Önemi: Kurulan ilk yararlı cemiyettir.
- İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti
- Kuruluş Amacı: İzmir ve Batı Anadolu’nun Yunanlılara verilmesini engellemek.
- Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
- Kuruluş Amacı: Doğu Anadolu’da Ermeni devleti kurulmasını önlemek.
- Önemi: Erzurum Kongresi’ni düzenlemiştir.
- Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti
- Kuruluş Amacı: Karadeniz’de Pontus Rum Devleti kurulmasını engellemek.
- Kilikyalılar Cemiyeti
- Kuruluş Amacı: Çukurova (Adana) bölgesini Fransız ve Ermeni işgalinden kurtarmak.
- Millî Kongre Cemiyeti
- Kuruluş Amacı: Basın-yayın yoluyla Millî Mücadele’nin haklılığını dünyaya duyurmak.
- Özelliği: Silahlı direnişi benimsememiştir.
- Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti
- Kuruluş Amacı: Türk kadınlarını Millî Mücadele’ye destek vermek için örgütlemek.
- Redd-i İlhak Cemiyeti
- Kuruluş Amacı: İzmir’in Yunanlılarca ilhakını (topraklara katılmasını) engellemek.
- Zararlı Cemiyetler
Özellikleri:
- Millî Mücadele’ye karşı çıkmışlardır.
- İşgalci devletlerin çıkarlarına hizmet etmişlerdir.
- Azınlıklar ve bazı Türk grupları tarafından kurulmuştur.
- A) Azınlıklar Tarafından Kurulan Zararlı Cemiyetler
- Mavri Mira Cemiyeti
- Amacı: Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmak (Megali İdea).
- Destekleyen: Fener Rum Patrikhanesi.
- Etnik-i Eterya Cemiyeti
- Amacı: Yunanistan’ın Anadolu’yu işgalini kolaylaştırmak.
- Pontus Rum Cemiyeti
- Amacı: Karadeniz’de bir Rum devleti (Pontus) kurmak.
- Hınçak ve Taşnak Cemiyetleri
- Amacı: Doğu Anadolu’da Ermeni devleti kurmak.
- Alyans-İsrailit ve Makabi Cemiyetleri
- Amacı: Filistin’de Yahudi devleti kurmak.
- B) Millî Varlığa Düşman Cemiyetler (Türkler Tarafından Kurulanlar)
- İngiliz Muhipleri (Sevenleri) Cemiyeti
- Amacı: İngiliz mandasını savunmak.
- İslam Teali Cemiyeti
- Amacı: Millî Mücadele’ye karşı çıkmak.
- Hürriyet ve İtilaf Fırkası
- Amacı: İttihat ve Terakki’ye karşı olup, isyanları desteklemek.
- Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası
- Amacı: Kurtuluşun padişaha bağlı kalmakla mümkün olduğunu savunmak.
- Kürt Teali Cemiyeti
- Amacı: Doğu Anadolu’da bağımsız bir Kürt devleti kurmak.
- Wilson İlkeleri Cemiyeti
- Amacı: ABD mandasını savunmak.
Sonuç
- Yararlı cemiyetler, Kurtuluş Savaşı’nın örgütlenmesine katkı sağlamıştır.
- Zararlı cemiyetler, işgalci devletlerin çıkarlarına hizmet etmiştir.
- Sivas Kongresi’nde (1919) yararlı cemiyetler birleştirilerek Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurulmuştur.
Önemli Not:
- Millî cemiyetler bölgesel kurtuluşu hedeflemiş, ancak Mustafa Kemal’in liderliğinde ulusal bir nitelik kazanmıştır.
- Zararlı cemiyetler, işgallerin uzamasına ve iç karışıklıklara neden olmuştur.
Fen liseleri taban puanları ve yüzdelik dilimleri için sayfamızı takip ediniz.
Çalışma Sorusu:
“Yararlı ve zararlı cemiyetlerin Millî Mücadele’ye etkileri nelerdir?” sorusunu cevaplayınız.
Bu konu anlatımıyla LGS’de çıkabilecek sorulara hazırlık yapabilirsiniz. Başarılar!