Basit Makine Nedir?
Basit makineler, çok az parçadan oluşan ve iş yapmayı kolaylaştıran araçlardır. Bu makineler kuvvetin büyüklüğünü, yönünü veya doğrultusunu değiştirerek günlük hayatta işleri daha kolay hale getirir.
Fen liseleri taban puanları ve yüzdelik dilimleri için sayfamızı takip ediniz.
Özellikleri:
Kuvvetten kazanç sağlayabilir.
Yoldan, zamandan veya hızdan kazanç sağlayabilir.
İşten veya enerjiden kazanç sağlanmaz.
Kuvvetin yönünü değiştirebilir.
Örnekler: Makara, kaldıraç, eğik düzlem, çıkrık, vida, dişli çarklar.
Basit Makine Çeşitleri
A) Makaralar
1.Sabit Makara
- Sabit bir yere bağlıdır.
- Kuvvetin yönünü değiştirir.
- Kuvvetten ve yoldan kazanç yoktur. (Kuvvet = Yük)
- Örnekler: Bayrak direği, kuyu makarası, stor perde.
2.Hareketli Makara
- Yük ile birlikte hareket eder.
- Kuvvetten 2 kat kazanç, yoldan 2 kat kayıp vardır.
- Kuvvet = Yük / 2
- Örnekler: İnşaat vinçleri, yük kaldırma sistemleri.
3.Palanga
- Sabit ve hareketli makaraların birleşimidir.
- Kuvvetten kazanç, yoldan kayıp vardır.
- Kuvvet = Toplam Yük / İp Sayısı
- Örnekler: Asansörler, vinçler.
B) Kaldıraçlar
Bir destek noktası etrafında dönebilen çubuklardır.
Formül:
Kuvvet × Kuvvet Kolu = Yük × Yük Kolu
Çeşitleri:
- Destek Arada (1. Tip Kaldıraç)
- Örnekler: Makas, pense, tahterevalli.
- Kuvvetin yönü değişir.
- Yük Arada (2. Tip Kaldıraç)
- Örnekler: El arabası, ceviz kıracağı.
- Kuvvetten kazanç vardır.
- Kuvvet Arada (3. Tip Kaldıraç)
- Örnekler: Cımbız, maşa, kürek.
- Yoldan kazanç vardır.
C) Eğik Düzlem (Rampa)
- Ağır yükleri daha az kuvvetle yukarı çıkarmak için kullanılır.
- Kuvvetten kazanç, yoldan kayıp vardır.
- Formül: Kuvvet × Eğik Düzlem Boyu = Yük × Yükseklik
- Örnekler: Merdiven, engelli rampası, vida.
D) Çıkrık
- Dönen silindirlerden oluşur.
- Kuvvetten kazanç, yoldan kayıp vardır.
- Formül: Kuvvet × Kuvvet Kolu = Yük × Yük Kolu
- Örnekler: Kuyu çıkrığı, kapı kolu, bisiklet pedalı.
E) Diğer Basit Makineler
- Dişli Çarklar
- Birbirine temas eden dişlilerde büyük dişli yavaş, küçük dişli hızlı döner.
- Formül: n₁ × r₁ = n₂ × r₂
- Örnekler: Bisiklet vitesi, saat mekanizması.
- Kasnaklar
- Kayışla bağlı silindirlerdir.
- Düz bağlı kasnaklar aynı yönde, ters bağlı kasnaklar zıt yönde döner.
- Vida
- Eğik düzlemin silindire sarılmış halidir.
- Kuvvetten kazanç vardır.
- Örnekler: Tornavida ile çakılan vida.
- Bileşik Makineler
Birden fazla basit makinenin birleşmesiyle oluşur.
Örnekler:
- Bisiklet (Dişli çark + Çıkrık + Tekerlek)
- El Arabası (Kaldıraç + Eğik Düzlem + Tekerlek)
- Tırnak Makası (Kaldıraç + Vida)
Özet Tablo
| Basit Makine | Kuvvet Kazancı | Yön Değişimi | Örnekler |
| Sabit Makara | Yok | Var | Bayrak direği |
| Hareketli Makara | Var (2 kat) | Yok | Vinç |
| Palanga | Var | Duruma göre | Asansör |
| Kaldıraç | Duruma göre | Duruma göre | Makas, el arabası |
| Eğik Düzlem | Var | Var | Rampa, vida |
| Çıkrık | Var | Yok | Kapı kolu |
| Dişli Çark | Var | Duruma göre | Bisiklet dişlisi |
Sonuç: Basit makineler, günlük hayatta işlerimizi kolaylaştırır. İşten kazanç olmaz, ancak kuvvet, yol, zaman veya hız bakımından avantaj sağlar.
Kendinizi test edin:
- Sabit makara ile hareketli makara arasındaki fark nedir?
- Bir kaldıraçta kuvvet kazancı nasıl artar?
- Eğik düzlemde kuvvetten kazanç nasıl sağlanır?