1. Türklerin Anayurdu: Orta Asya
• Türklerin ilk yurdu Orta Asya’dır.
• Bu bölge; Doğuda Kingan Dağları, Batıda Hazar Denizi, Kuzeyde Sibirya, Güneyde Himalayalar ile çevrilidir.
• İklim ve coğrafya şartları (kuraklık, otlak arayışı, nüfus artışı) Türklerin göç etmesine neden olmuştur.
Fen liseleri taban puanları ve yüzdelik dilimleri için sayfamızı takip ediniz.
2. Orta Asya’da Kurulan İlk Türk Devletleri
A) Asya Hun Devleti (MÖ 220 – MS 216)
• Kurucu: Teoman
• En güçlü hükümdar: Mete Han
o Onlu Sistem’i kurdu (orduyu 10, 100, 1000 kişilik birliklere ayırdı).
o Çinliler, Hun akınlarını durdurmak için Çin Seddi’ni yaptı.
o Oğuz Kağan Destanı bu döneme aittir.
o İkili Teşkilat (Doğu-Batı Yönetimi) uygulandı.
o Türk Kara Kuvvetleri’nin kuruluş tarihi Mete Han’ın tahta çıkışı (MÖ 209) kabul edilir.
• Yıkılışı: Mete Han’dan sonra devlet zayıfladı ve Kavimler Göçü (MS 375) başladı.
Kavimler Göçü’nün Sonuçları:
– Avrupa’nın etnik yapısı değişti (Almanya, İngiltere gibi devletlerin temeli atıldı).
– Roma İmparatorluğu ikiye ayrıldı (Doğu Roma-Batı Roma).
– Feodalite (Derebeylik) sistemi ortaya çıktı.
– İlk Çağ sona erdi, Orta Çağ başladı.
B) I. Kök Türk (Göktürk) Devleti (552-630)
• Türk adını kullanan ilk devlettir.
• Ergenekon Destanı bu dönemi anlatır.
• Bumin Kağan tarafından kuruldu.
• Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk döneminde en güçlü zamanını yaşadı.
• Orhun Yazıtları (Göktürk Kitabeleri) bu dönemde dikildi.
o Türk tarihinin ilk yazılı belgeleridir.
o Wilhelm Thomsen tarafından okundu.
• Çin entrikaları sonucu yıkıldı.
C) II. Kök Türk (Kutluk) Devleti (682-745)
• Kutluk Kağan (İlteriş) tarafından kuruldu.
• Bilge Kağan döneminde güçlendi.
• Balbal adı verilen mezar taşları bu dönemde yapıldı.
• Uygurlar tarafından yıkıldı.
D) Uygur Devleti (745-840)
• Kurucu: Kutluk Bilge Kül Kağan
• Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
• Maniheizm dinini benimsediler (et yemek yasak, tarım önem kazandı).
• Matbaa, kâğıt ve kitap kullanımı yaygınlaştı.
• Soğd alfabesini geliştirip kullandılar.
• Kırgızlar tarafından yıkıldı.
3. Türk Kültürü ve Sanatı
– Göçebe yaşam (at, koyun yetiştiriciliği).
– Keçe, halı, kilim dokumacılığı.
– Savaşçı özellik (atlı birlikler).
– Destanlar (Oğuz Kağan, Ergenekon).
– Orhun Yazıtları (Türk tarihinin ilk yazılı eserleri).
Özet Tablo:
Devlet Kurucu Önemli Özellikler Yıkılış
Asya Hun Teoman Mete Han, Onlu Sistem, Çin Seddi MS 216
I. Kök Türk Bumin Kağan Türk adını kullandı, Orhun Yazıtları 630 (Çin)
II. Kök Türk Kutluk Kağan Bilge Kağan, Balballar 745 (Uygurlar)
Uygurlar Kutluk Bilge Yerleşik hayat, Maniheizm, Matbaa 840 (Kırgızlar)
Not: Türkler, Orta Asya’dan dünyaya yayılarak birçok devlet kurmuş ve kültürlerini geniş alanlara taşımıştır.
Soru-Cevap:
Hangi Türk devleti ilk kez yerleşik hayata geçmiştir?
Uygurlar
Türk adını kullanan ilk devlet hangisidir?
I. Kök Türk Devleti
Orhun Yazıtları kimler adına dikilmiştir?
Bilge Kağan, Kültigin, Tonyukuk
Bu konu anlatımıyla sınavlara hazırlanabilir, ödevlerinizi tamamlayabilirsiniz!