Ay’ın evrelerine geçmeden önce Ay’ın yapısı ve özellikleri hakkındaki bilgileri, yüzeyindeki kraterlerden başlayarak Ay hakkındaki tüm bilgileri bu yazımızda bulacaksınız.
Ay, geceleri gökyüzünde parlayan, Dünya’nın tek doğal uydusudur. Aslında kendi ışığı yoktur; Güneş’ten aldığı ışığı yansıtır. Bu nedenle, gökyüzünde gördüğümüz farklı ay şekilleri, Güneş, Dünya ve Ay’ın konumlarına göre değişir.
Ay’ın Evreleri, Yapısı, Özellikleri ve Hareketleri
Ay’ın Yapısı
Ay’ın yapısına baktığımızda yüzeyinde dağlar, kraterler ve toz tabakasıyla kaplıdır. Bu kraterler, geçmişte Ay’a çarpan kuyruklu yıldızların ve meteorların izleridir.
Ay’ın Özellikleri
- Atmosfersiz: Ay’da atmosfer ( yok denecek kadar az ) olmadığı için, rüzgar, yağmur gibi hava olayları görülmez.
- Sıcaklık Farkları: Gündüzleri çok sıcak, geceleri ise çok soğuk bir yapıya sahiptir.
- Yer Çekimi: Dünya’ya göre yer çekimi çok daha düşüktür.
- Kraterler: Yüzeyi, meteorların çarpmasıyla oluşan derin çukurlarla doludur. Bu derin çukurlara Ay Denizi denmektedir.
- Su ve Yaşam: Ay’da su ve yaşam bulunmamaktadır.
* Ay’ın karanlık görülen yerlerine Ay Denizi, Ay’ın aydınlık görülen kısımlarına ise Ay Dağı denir. Ay Dağlarının, Ay Denizlerinden daha aydınlık olmasının nedeni daha yüksekte olmasıdır.
Ay, Dünya’nın gelgit hareketlerini etkiler. Ay’ın çekim kuvveti, okyanus sularının yükselip alçalmasına neden olur. Ayrıca, Ay’ın Dünya’ya olan uzaklığı zamanla değişir ve bu durum da yerkürede bazı doğal olayları etkileyebilir.
Ay’ın Dönme ve Dolanma Hareketi
Ay, gökyüzünde sürekli hareket halinde olan bir gök cismidir. Bu hareketler, Ay’ın evrelerinin oluşması ve gece gökyüzündeki görünümünün değişmesi gibi birçok önemli olaya neden olur. Ay’ın dönme ve dolanma hareketi temel olarak üç çeşit hareketi vardır:
- Kendi Ekseninde Dönme Hareketi: Ay, tıpkı Dünya gibi kendi ekseni etrafında döner. Bu dönüşü yaklaşık 27 gün 8 saatte tamamlar.
- Dünya Etrafında Dolanma Hareketi: Ay aynı zamanda Dünya etrafında da döner. Bu dolanma hareketi de yaklaşık 27 gün 8 saat sürer. İlginç bir şekilde, Ay’ın kendi ekseni etrafında dönme süresi ile Dünya etrafında dolanma süresi eşittir. Bu nedenle, Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep aynı yüzünü görürüz. Ay’ın Dünya’dan görülmeyen yüzüne “Ay’ın karanlık yüzü” denir.
- Güneş Etrafında Dolanma Hareketi: Ay, Dünya ile birlikte Güneş etrafında da dolanır. Bu dolanma hareketi yaklaşık 365 gün 6 saat sürer.
Ay’ın Hareket Yönü
Ay’ın kendi ekseni etrafında dönme ve Dünya etrafında dolanma hareketi saat yönünün tersi yönde döner.
Güneşin bulunduğu konuma göre Ay’ın evreleri iki şekilde gözlemlenebilir.
Ay’ın Evreleri
Ay’ın Dünya etrafındaki dolanma hareketi sırasında, Güneş, Dünya ve Ay’ın konumları sürekli değişir. Bu durum, Ay’ın farklı şekillerde görünmesine neden olur. Bu farklı şekillere “Ay’ın evreleri” denir. Ay’ın evreleri arasında yeni ay, hilal, ilk dördün, dolunay, son dördün gibi evreler bulunur. Ay’ın bir evreyi tamamlaması yaklaşık 29 gün 12 saat sürer. Bu süreye bir ay denir.
Geceleri gökyüzüne baktığımızda, Ay’ı her zaman aynı şekilde görmeyiz. Bazen ince bir hilal, bazen parlak bir daire olarak karşımıza çıkar. Peki, Ay neden her gece farklı şekillerde görünür? Bunun nedeni, Ay’ın evreleridir.
Ay Neden Farklı Şekillerde Görünür?
Ay, kendi ışığı olmayan bir gök cismidir. Güneş’ten aldığı ışığı yansıtarak parlar. Dünya, Ay ve Güneş’in birbirlerine göre konumları sürekli değiştiği için, Ay’dan yansıyan güneş ışığının Dünya’ya ulaşan kısmı da değişir. Bu durum, Ay’ın farklı şekillerde görünmesine neden olur. Bu farklı şekillere Ay’ın evreleri denir.
Ay’ın Evreleri Nelerdir?
Ay’ın temel olarak 8 evresi vardır. Bunlardan 4’ü ana evre, 4’ü ise ara evredir.
Ana Evreler:
Yeni Ay: Ay, Güneş ile Dünya arasında olduğunda görülmez. Gök yüzünde karanlık bir daire gibi görünür.
İlk Dördün: Ay’ın sağ yarısı aydınlık olarak görülür.
Dolunay: Ay, Dünya’ya en yakın konumdayken tam bir daire şeklinde görülür.
Son Dördün: Ay’ın sol yarısı aydınlık olarak görülür.
Ara Evreler:
Hilal: Yeni ay ile ilk dördün arasında veya son dördün ile yeni ay arasında görülür. İnce bir hilal şeklindedir.
Şişkin Ay: İlk dördün ile dolunay veya dolunay ile son dördün arasında görülür. Yarısından biraz daha büyük bir daire şeklindedir.
Ay’ın Hep Aynı Yüzünü Neden Görürüz?
Ay’ın hep aynı yüzünü görmemizin nedeni, Ay’ın kendi etrafında dönmesiyle Dünya’nın etrafında dönmesi aynı sürede gerçekleşmesidir. Bu yüzden Ay, bize hep aynı yüzünü gösterir.
Ay’ın hep aynı yüzeyini görmenin nasıl gerçekleştiğini videoyu seyrederek de öğrenebilirsiniz.
Ay’a Yolculuklar
İnsanlık, uzun yıllardır Ay’a gitme hayali kurmuş ve bu hayali gerçekleştirmek için birçok uzay görevi düzenlemiştir. 1969 yılında Neil Armstrong ve Buzz Aldrin, Apollo 11 göreviyle Ay’a ilk ayak basan insanlar olmuşlardır.
Biliyor musunuz, Ay’da Atatürk adını taşıyan, 28.962 kilometre çapında, halka şeklinde ve oldukça derin bir krater bulunmaktadır. Bu kraterin merkezindeki tepenin yüksekliği ise yaklaşık 30 metredir.
Ay’da Yaşam Olmamasının Nedenleri
Ay, büyüleyici görünümüne rağmen yaşam için uygun olmayan bir yerdir. Peki, neden? Gelin birlikte inceleyelim:
- Atmosferin Yokluğu:
- Solunum: Dünya’da soluduğumuz hava, yani atmosfer, canlılar için hayati öneme sahiptir. Ay’da atmosfer olmadığı için nefes alacak bir hava bulunmaz.
- Sıcaklık Dengesi: Atmosfer, gezegenin sıcaklığını dengelemeye yardımcı olur. Ay’da atmosfer olmadığı için gündüzleri aşırı sıcak, geceleri ise aşırı soğuk bir ortam vardır. Bu durum, canlıların hayatta kalmasını imkansız kılar.
- Suyun Yokluğu:
- Yaşamın Temeli: Su, bildiğimiz tüm yaşam formlarının temel bileşenidir. Ay’da sıvı halde su bulunmadığı için yaşamın oluşması ve devam etmesi mümkün değildir.
- Aşırı Sıcaklık Değişimleri:
- Hayatta Kalmak Zor: Ay’ın yüzeyindeki sıcaklık, gündüzleri 127°C’ye kadar çıkarken, geceleri -173°C’ye kadar düşebilir. Bu kadar büyük sıcaklık farklarına hiçbir canlı türü adapte olamaz.
- Zayıf Yer Çekimi:
- Atmosfer Oluşumu: Yer çekimi, bir gezegenin atmosferini tutar. Ay’ın yer çekimi Dünya’ya göre çok daha zayıf olduğu için atmosfer oluşturamaz ve böylece yaşam için gerekli koşullar sağlanamaz.
- Zararlı Radyasyon:
- Güneş Rüzgarları: Güneş’ten gelen zararlı radyasyon, Ay’ın yüzeyine direkt olarak ulaşır. Bu radyasyon, canlıların DNA’sına zarar vererek hayatta kalmalarını engeller.
- Meteor Tehlikesi:
- Çarpışma Riskleri: Ay’ın atmosferi olmadığı için uzaydan gelen meteorlar yüzeye çarparak büyük kraterler oluşturur. Bu çarpışmalar, canlılar için büyük bir tehdit oluşturur.
- Besin Kaynaklarının Yokluğu:
- Yaşam için Besin: Canlıların yaşamını sürdürebilmesi için besine ihtiyaçları vardır. Ay’da ise herhangi bir besin kaynağı bulunmaz.
