Bileşik Sözcük Nedir? Bileşik sözcükler, iki veya daha fazla kelimenin birleşerek yeni bir kavram veya varlık adı oluşturduğu sözcüklerdir. 4. sınıf Türkçe müfredatında önemli bir yeri olan bu konu, dilimizin kelime türetme yöntemlerinden biridir. Bileşik sözcükler genellikle birleşen kelimelerin anlamlarını birleştirerek daha özel bir anlam ifade eder.
Fen liseleri taban puanları ve yüzdelik dilimleri için sayfamızı takip ediniz.
Bileşik Sözcüklerin Özellikleri
- Birden fazla sözcükten oluşur: En az iki ayrı sözcüğün birleşmesiyle meydana gelir
- Yeni bir anlam kazanır: Birleşen sözcüklerin anlamlarından farklı yeni bir kavram oluşturur
- Kalıplaşmıştır: Dilin kullanımında yerleşmiş ve genel kabul görmüştür
- Bitşik yazılır: Çoğunlukla tek sözcük gibi bitişik yazılır (istisnalar hariç)
Bileşik Sözcük Çeşitleri ve Örnekleri
- İsim Tamlaması Şeklinde Oluşanlar:
- Kuşburnu (kuş + burnu)
- Aslanağzı (aslan + ağzı)
- Ayakkabı (ayak + kabı)
- Sıfat Tamlaması Şeklinde Oluşanlar:
- Açıkgöz (açık + göz)
- Boşboğaz (boş + boğaz)
- Karatavuk (kara + tavuk)
- İki Çekimli Fiilin Birleşmesiyle Oluşanlar:
- Gecekondu (gece + kondu)
- Uyurgezer (uyur + gezer)
- Biçerdöver (biçer + döver)
- İsim ve Fiilin Birleşmesiyle Oluşanlar:
- Mirasyedi (miras + yedi)
- Cankurtaran (can + kurtaran)
- Yolgeçen (yol + geçen)
- Diğer Türlerde Birleşenler:
- Başmüdür (baş + müdür)
- Yurtsever (yurt + sever)
- Demirbaş (demir + baş)
Bileşik Sözcükler Nasıl Tanınır?
- Sözcüğü parçalara ayır: Kelimeyi oluşturan parçaları bul
- Anlam ilişkisini kontrol et: Parçaların anlamlarının birleşip yeni bir anlam oluşturup oluşturmadığına bak
- Yazım şeklini incele: Genellikle bitişik yazıldığını unutma
- Sözlük kontrolü yap: Bileşik olup olmadığından emin değilsen sözlüğe bak
Bileşik Sözcüklerin Yazımı
Bileşik sözcüklerin çoğu bitişik yazılır:
- Hanımeli (hanım + eli)
- Külbastı (kül + bastı)
- Cumartesi (cuma + ertesi)
Ancak bazı istisnalar vardır:
- Badem yağı (ayrı yazılır)
- Çanakkale (özel isim olduğu için bitişik)
Sık Yapılan Hatalar
- Bileşik sözcükleri ayrı yazma: “Kuş burnu” yerine “kuşburnu” yazılmalı
- Türemiş sözcükleri bileşik sanma: “Gözlük” türemiştir, bileşik değildir
- Deyimleri bileşik sözcük sanma: “Kulak asmak” deyimdir, bileşik sözcük değildir
Alıştırma Örnekleri
Aşağıdaki kelimelerin bileşik olup olmadığını belirleyiniz:
- Çanakkale (✓) – Çanak + kale
- Kitapçı (✗) – Türemiş sözcük
- Ateşböceği (✓) – Ateş + böceği
- Yemekhane (✓) – Yemek + hane
- Koşarak (✗) – Fiil çekimi
Bileşik Sözcüklerin Önemi
Bileşik sözcükler dilimizin zenginliğini gösterir. Yeni kavramları ifade etmek için pratik bir yöntem sağlar. Günlük hayatta sıkça kullanırız:
- Bilgisayar (bilgi + sayar)
- Televizyon (tele + vizyon)
- Kahvaltı (kahve + altı)
Bu konuyu iyi öğrenmek hem yazım kurallarını doğru uygulamamızı sağlar hem de kelime hazinemizi genişletir. Bileşik sözcükleri doğru kullanmak, Türkçemizi daha güzel ve doğru konuşmamıza yardımcı olur.