Maddenin Tanecikli Yapısı
Madde Nedir?
Kütlesi ve hacmi olan her şeye madde denir. Maddeyi oluşturan ve onun özelliklerini gösteren en küçük parçaya tanecik (atom) adı verilir. Bütün maddeler tanecikli yapıdadır. Isı, ışık, ses ve elektrik ise madde değil, birer enerji çeşididir.
Maddenin Tanecikli Yapıda Olduğunu Nasıl Anlarız?
Maddenin taneciklerden oluştuğunu gösteren bazı gözlemler şunlardır:
- Gaz Maddelerin Sıkıştırılabilmesi: Bir şırınganın ağzını kapatıp pistonuna bastırdığımızda havanın sıkıştığını görürüz. Bunun nedeni, havayı oluşturan tanecikler arasındaki boşluğun çok fazla olması ve bu boşluk sayesinde kolayca sıkıştırılabilmesidir. Gazların bu özelliği araç lastiklerinde, yangın tüplerinde ve toplarda kullanılır. Gazların sıkıştırılabilir olması, onların bütünsel değil, tanecikli bir yapıda olduğunu kanıtlar.
- İyodun Alkolde Dağılması: İyot, alkol içinde her yere dağılır ve bu durumu renk değişiminden gözlemleyebiliriz.
- Şekerin ve Tuzun Suda Çözünmesi: Şeker ve tuz, su içinde dağılır ve bu sayede tadını her yerde alabiliriz. Bu durum, tuz ve şekerin taneciklerinin su içinde dağılmasından kaynaklanır.
- Boyanın Suda Dağılması: Boyayı suya damlattığımızda, tanecikleri suyun her yerine yayılır.
Tüm bu olaylar, maddelerin bütünsel değil, taneciklerden oluştuğunu ispatlar.
Madde Taneciklerinin Hareketleri:
Maddeyi oluşturan atomların üç çeşit hareketi vardır: titreşim, öteleme ve dönme hareketi.
- Titreşim Hareketi: Taneciklerin bulunduğu yerde sağa-sola, aşağı-yukarı, öne-arkaya hareket etmesine denir. Maddenin bütün hallerinde (katı, sıvı, gaz) titreşim hareketi vardır.
- Öteleme Hareketi (Yer Değiştirme): Taneciklerin birbiri üzerinde kayarak yer değiştirmesidir. Sıvı ve gazlar öteleme hareketi yapar. Bir odaya parfüm sıkıldığında veya suya şeker atıldığında tanecikler öteleme hareketi yaparak dağılır.
- Dönme Hareketi: Taneciklerin kendi ekseni etrafında hareket etmesidir. Sıvı ve gaz tanecikleri dönme hareketi yapar.
Maddenin Halleri
Madde doğada katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç halde bulunur.
- Katı Hal:
- Maddenin en düzenli halidir.
- Taneciklerin arasındaki boşluk çok azdır.
- Sıkıştırılamazlar.
- Akışkan değildirler.
- Belirli bir şekli ve hacmi vardır.
- Tanecikler sadece titreşim hareketi yapar; öteleme ve dönme hareketi yapmaz.
- Sıvı Hal:
- Tanecikleri arasındaki boşluk katılara göre daha fazladır.
- Sıkıştırılamaz olarak kabul edilirler.
- Akışkandırlar.
- Belirli bir hacmi vardır.
- Bulundukları kabın şeklini alırlar.
- Tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme hareketi yapar.
- Sıvı tanecikleri birbirleri üzerinden kayma hareketleri yaparak akışkan özellik kazanırlar.
- Gaz Hal:
- Maddenin en düzensiz halidir.
- Tanecikler bağımsız hareket eder.
- Tanecikleri arasında çok fazla boşluk vardır.
- Sıkıştırılabilirler. Sıkıştırıldıkça (basınç arttıkça) taneciklerin arasındaki boşluk azalır. Büyük bir kapta (basınç azaldıkça) taneciklerin arasındaki boşluk artar.
- Akışkandırlar.
- Belirli bir şekli ve hacmi yoktur.
- Bulundukları kabın her tarafını doldururlar.
- Tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme hareketi yapar.
Notlar:
- Sünger gibi katı maddeler, içlerindeki boşluklar ve esnek yapılarından dolayı sıkıştırılabilirler.
- Tuzluktan akan tuz, katıların akışkan olduğunu göstermez; tanecik boyutunda tuz akışkan değildir.
Fen liseleri taban puanları ve yüzdelik dilimleri için sayfamızı takip ediniz.
Hal Değişimleri:
Maddenin ısı alarak veya ısı vererek bir halden başka bir hale geçmesine hal değişimleri denir.
- Katıdan Sıvıya (Erime): Katı madde ısı alınca taneciklerin titreşim hareketi artar. Belirli bir sıcaklıktan sonra katı maddenin tanecikleri bir arada kalamaz ve eriyerek sıvı hale dönüşür.
- Sıvıdan Gaza (Buharlaşma): Sıvı madde ısı aldıkça tanecikler daha hızlı hareket eder. Sıvı içerisindeki tanecikler birbirine tutunamaz, birbirinden uzaklaşır ve sıvı madde buharlaşarak gaz hale geçer.