Kominüte nedir biliyor musunuz? Bir ekosistemdeki tüm canlı türlerinin bir araya gelerek oluşturduğu topluluğa komünite diyoruz. Tıpkı bir ormanda yaşayan ağaçlar, hayvanlar, mantarlar ve minik mikroorganizmaların hepsi birlikte bir orman komünitesini oluşturur. Her ekosistemin kendine özgü bir komünitesi vardır.
Fen liseleri taban puanları ve yüzdelik dilimleri için sayfamızı takip ediniz.
Bir komünitenin içinde binlerce farklı popülasyon bulunabilir. Unutmayın, popülasyon aynı türe ait bireylerin oluşturduğu topluluktu. İşte komüniteler de bu farklı popülasyonların bir araya gelmesiyle oluşur. Komüniteler sadece bitkilerden veya sadece hayvanlardan oluşabileceği gibi, her ikisinin de bir arada bulunduğu karma yapıda da olabilirler.
Biyoçeşitlilik ve Komünite Büyüklüğü: Bir komünitede ne kadar çok farklı canlı türü varsa, o komünite o kadar büyük ve çeşitli demektir. Örneğin, kutuplardaki komüniteler, daha az sayıda tür barındırdıkları için orta enlemlerdeki komünitelere göre daha küçüktür. Maalesef çevre kirliliği, bu canlı çeşitliliğini azaltarak komüniteler üzerinde olumsuz bir etki yaratır.
Ekoton: Komşuluk İlişkileri: Komüniteler birbirinden tamamen ayrı değillerdir. Komşu komüniteler arasında ekoton adını verdiğimiz kesişim veya geçiş bölgeleri bulunur. Bu bölgelerde her iki komüniteye ait türler de bir arada yaşayabilir, bu da ekotonları biyoçeşitlilik açısından zenginleştirebilir.
Komünite İçindeki Etkileşimler: Bir komüniteyi oluşturan canlılar arasında sürekli bir etkileşim söz konusudur. Bu etkileşimler, yaşamın dengesini ve türlerin hayatta kalmasını doğrudan etkiler. Başlıca etkileşim tipleri şunlardır:
- Rekabet: Canlıların besin, yaşama alanı veya eş bulma gibi kaynakları elde etmek için birbirleriyle yarışmasıdır. Eğer aynı türe ait bireyler yarışıyorsa buna tür içi rekabet, farklı türlere ait bireyler yarışıyorsa türler arası rekabet diyoruz.
- Av-Avcı İlişkisi: Özellikle hayvan komünitelerinde sıkça gördüğümüz bu ilişkide, bir canlı (avcı) başka bir canlıyı (av) besin olarak tüketir. Avcı sayısındaki artış av sayısını azaltırken, av sayısındaki azalma da avcı sayısını etkileyebilir. Bu durum komüniteler içinde döngüsel bir denge oluşturur.
- Simbiyotik Yaşam (Birlikte Yaşam): İki farklı türe ait bireyin veya popülasyonun yakın bir şekilde birlikte yaşamasına simbiyoz denir. Bu birliktelikte taraflar yarar da görebilir, zarar da görebilir veya etkilenmeyebilirler. Simbiyozun farklı türleri vardır:
- Mutualizm: Her iki tarafın da bu birliktelikten fayda sağladığı ve genellikle birbirlerine bağımlı oldukları bir ilişkidir. Örneğin, mantar ve alglerin oluşturduğu liken birliği buna güzel bir örnektir.
- Kommensalizm: Birlikte yaşayan canlılardan biri fayda sağlarken diğeri bu durumdan ne yarar ne de zarar görür. Köpekbalığına tutunarak hareket eden vantuzlu balık buna örnektir.
- Parazitizm: Bir canlının (parazit) başka bir canlı (konak) üzerinde veya içinde yaşayarak ona zarar verdiği bir ilişkidir. Ökse otu yarı parazit bir bitkiyken, tenya hayvansal bir iç parazittir.
- Amensalizm: Bir türün salgıladığı maddelerle başka bir türün gelişimini engellediği veya zarar verdiği bir etkileşimdir. Örneğin, bazı antibiyotik salgılayan mikroorganizmalar diğer bakterilerin büyümesini durdurabilir.
- Süksesyon (Ardıllık): Bir komünitedeki baskın türlerin zaman içinde belirli bir sıra izleyerek değişmesine süksesyon diyoruz. Bu süreç, komünitenin daha kararlı bir hale, yani klimaks durumuna ulaşmasına kadar devam eder. İki temel süksesyon çeşidi vardır:
- Birincil Süksesyon: Daha önce hiç canlı bulunmayan, çıplak kaya veya yeni oluşmuş adalar gibi ortamlarda canlıların ilk kez yerleşmesiyle başlar.
- İkincil Süksesyon: Daha önce bir komünitenin bulunduğu ancak yangın veya aşırı otlatma gibi nedenlerle bozulmuş topraklarda yeni bir komünitenin gelişmesidir. Süksesyonun sonunda komünitedeki sayıca ve faaliyetleriyle en dikkat çeken türe baskın tür denir.
Popülasyon Ekolojisi: Aynı Türün Hikayesi
Şimdi de aynı türe ait bireylerin oluşturduğu topluluk olan popülasyon kavramına yakından bakalım. Örneğin, bir göldeki sazan balıkları veya bir tarladaki papatyalar birer popülasyon örneğidir. Aynı popülasyonu oluşturan bireyler benzer çevre koşullarından etkilenir ve aynı kaynakları kullanırlar.
Bir popülasyonun nasıl değiştiğini anlamak için bazı temel özelliklerine bakarız:
- Popülasyon Yoğunluğu: Belirli bir alandaki veya hacimdeki birey sayısına popülasyon yoğunluğu denir. Doğumlar ve içe göçler yoğunluğu artırırken, ölümler ve dışa göçler azaltır. Doğum oranı, birim zamanda popülasyona katılan yeni birey sayısıyken, ölüm oranı, birim zamanda popülasyondan ayrılan birey sayısını ifade eder. Bu oranlar, popülasyonun gelecekteki büyüklüğünü tahmin etmemize yardımcı olur.
- Popülasyonun Büyüklüğü: Belirli bir zaman diliminde popülasyondaki toplam birey sayısıdır. Uygun koşullarda bir popülasyonun büyüklüğü artabilir veya çevresel faktörler nedeniyle azalabilir.
- Taşıma Kapasitesi ve Çevre Direnci: Popülasyonlar bulundukları ortamda sınırsız bir şekilde çoğalamazlar. Besin, alan, sıcaklık gibi faktörler popülasyon büyüklüğünü sınırlar. Bir ortamın sürdürebileceği en fazla birey sayısına taşıma kapasitesi denir. Popülasyon büyüklüğü taşıma kapasitesine yaklaştıkça, kaynak rekabeti ve hastalıklar gibi çevre direnci artar ve popülasyonun büyüme hızı yavaşlar.
- Büyüme Eğrileri: Popülasyonlardaki birey sayısındaki değişimler büyüme eğrileri ile gösterilir. Hızlı üreme potansiyeline sahip türlerde genellikle “J” tipi büyüme eğrisi görülürken, çevresel sınırlamaların olduğu popülasyonlarda büyüme önce hızlanır sonra yavaşlayarak dengeye ulaştığı “S” tipi büyüme eğrisi gözlenir.
- Popülasyon Dağılımı: Bir popülasyondaki bireylerin belirli bir alana nasıl yayıldığını ifade eder. Üç temel dağılım tipi vardır:
- Rasgele Dağılım: Çevresel koşulların her yerde aynı olduğu ve rekabetin olmadığı durumlarda görülür.
- Düzenli Dağılım: Kaynakların sınırlı olduğu ve bireyler arasında rekabetin yoğun olduğu durumlarda, bireylerin birbirlerine eşit mesafede bulunmasıdır. Doğada nadir görülür.
- Kümeli Dağılım: Bireylerin gruplar halinde toplandığı en yaygın dağılım tipidir. Besin kaynaklarının belirli bölgelerde yoğunlaşması veya sosyal davranışlar bu dağılıma neden olabilir.
Evet arkadaşlar, Kominüte ve Popülasyon Ekolojisi’nin temel kavramlarını birlikte inceledik. Umarım bu bilgiler, canlıların dünyasındaki bu karmaşık ve hayranlık uyandıran ilişkileri anlamanıza yardımcı olmuştur. Başarılar dilerim!