Mitoz, vücut hücrelerinde gerçekleşen ve bir hücrenin iki genetik olarak özdeş hücreye bölünmesini sağlayan süreçtir. Bu süreçte kromozom sayısı değişmez (2n) ve genetik çeşitlilik oluşmaz. Mitoz, büyüme, onarım ve hücre yenilenmesi için kullanılır ve tüm canlılarda görülür. Mayoz ise üreme ana hücrelerinde gerçekleşir ve bir hücreden dört genetik olarak farklı hücre oluşur. Bu süreçte kromozom sayısı yarıya iner (n) ve parça değişimi (crossing-over) ile genetik çeşitlilik sağlanır. Mayoz, eşeyli üreyen canlılarda üreme hücrelerinin (sperm ve yumurta) oluşumunu sağlar.
Mitoz ve Mayoz Bölünme
Mitoz: Mitoz, bir hücrenin kendini kopyalayarak iki genetik olarak özdeş hücre oluşturduğu hücre bölünmesi sürecidir.
- Özellikler:
- Vücut hücrelerinde (somatik hücreler) gerçekleşir.
- Bir hücreden iki yeni hücre oluşur.
- Kromozom sayısı değişmez (2n).
- Genetik çeşitlilik yoktur.
- Büyüme, onarım ve hücre yenilenmesi için önemlidir.
- Tüm canlılarda görülür.
Mayoz: Mayoz, bir hücrenin genetik materyalini yarıya indirerek dört genetik olarak farklı hücre oluşturduğu hücre bölünmesi sürecidir.
- Özellikler:
- Üreme ana hücrelerinde (eşey hücreleri) gerçekleşir.
- Bir hücreden dört yeni hücre oluşur.
- Kromozom sayısı yarıya iner (n).
- Genetik çeşitlilik vardır (parça değişimi ve rastgele kromozom dağılımı nedeniyle).
- Üreme hücrelerinin (sperm ve yumurta) oluşumunu sağlar.
- Sadece eşeyli üreyen canlılarda görülür.
Özet:
- Mitoz: Vücut hücrelerinde büyüme ve onarım için kullanılır, genetik çeşitlilik yoktur.
- Mayoz: Üreme hücrelerinin oluşumunu sağlar, genetik çeşitlilik yaratır.
Mitoz ile Mayoz Arasındaki Farklar
- Hücre Tipi:
- Mitoz: Vücut hücrelerinde (somatik hücreler) gerçekleşir.
- Mayoz: Üreme ana hücrelerinde (eşey hücreleri) gerçekleşir.
- Hücre Sayısı:
- Mitoz: Bir hücreden iki yeni hücre oluşur.
- Mayoz: Bir hücreden dört yeni hücre oluşur.
- Kromozom Sayısı:
- Mitoz: Oluşan hücrelerin kromozom sayısı ana hücreyle aynıdır (2n).
- Mayoz: Oluşan hücrelerin kromozom sayısı ana hücrenin yarısı kadardır (n).
- Genetik Çeşitlilik:
- Mitoz: Oluşan hücrelerin DNA yapıları ana hücreyle ve birbirleriyle aynıdır; genetik çeşitlilik yoktur.
- Mayoz: Oluşan hücrelerin DNA yapıları ana hücreden ve birbirinden farklıdır; genetik çeşitlilik vardır.
- Parça Değişimi (Crossing-over):
- Mitoz: Parça değişimi görülmez.
- Mayoz: Parça değişimi görülür, bu da genetik çeşitliliği artırır.
- Hücre Fonksiyonu:
- Mitoz: Büyüme, yaraların iyileşmesi, hücre yenilenmesi ve tek hücrelilerde üreme için gerçekleşir.
- Mayoz: Üreme hücrelerinin (sperm ve yumurta) oluşumunu sağlar.
- Canlı Türleri:
- Mitoz: Tüm canlılarda görülür.
- Mayoz: Sadece eşeyli üreyen canlılarda görülür.
- Başlangıç ve Süreklilik:
- Mitoz: Zigotun oluşumu ile başlar ve yaşam boyu devam eder.
- Mayoz: Ergenlik dönemi ile başlar ve üreme dönemi boyunca devam eder.
- Bölünme Aşamaları:
- Mitoz: Tek aşamada gerçekleşir; çekirdek ve sitoplazma bölünmesi bir kez olur.
- Mayoz: İki aşamada gerçekleşir; çekirdek ve sitoplazma bölünmesi ikişer kez olur.
- Hücrelerin Yeniden Bölünme Yeteneği:
- Mitoz: Oluşan hücreler belli bir büyüklüğe ulaştığında tekrar bölünme geçirebilir.
- Mayoz: Oluşan hücreler tekrar bölünme geçirmez.
Mayoz bölünme, diploit bir hücrenin DNA replikasyonundan sonra iki bölünme geçirerek haploit hücreler oluşturduğu bir süreçtir. Bu hücreler genellikle gamet olarak adlandırılır ve her biri orijinal hücrenin genetik içeriğinin yarısını içerir. Mitoz bölünme ise bir ana hücrenin bölünerek iki yeni hücre oluşturmasıdır. Bu süreç sadece ökaryotik hücrelerde görülür ve çok hücreli canlılarda büyüme, gelişme ve yaraların onarılmasını sağlar. Mitozda her hücrenin çekirdeğindeki kromozomlar kendini eşler ve ana hücrenin bölünmesiyle oluşan iki yavru hücreye verilir. Böylece ana hücreye benzeyen, diploid sayıda kromozomlu iki yavru hücre meydana gelir. Mitoz, zigot oluştuktan sonra organizma belli bir büyüklüğe erişinceye kadar tüm vücut hücrelerinde ve bazı hücrelerde hayat boyu devam eder.
Mitoz ve Mayoz bölünme ile ilgili hemen Kazanım Değerlendirme Testi çözmek için tıklayınız.
Mitoz ve Mayoz Bölünme konusuna yazılı hazırlık için aşağıdaki soruları çözünüz.
1. Dünya üzerinde yaşayan yaklaşık 7,5 milyar insandan
hiçbiri birbirine tıpatıp benzemez. Bunun nedenlerinden
biri, üreme hücrelerini oluşturan mayoz bölünme sırasında homolog kromozomlar arasında gerçekleşen parça değişimidir. Böylece yavrudaki gen yapısı, anne ve babasının gen yapılarından farklılık gösterir.
Verilen metindeki ‘‘kromozomlar arası parça değişimi’’
aşağıdaki durumlardan hangisine neden olmaktadır?
A) Tür içi çeşitliliğe
B) Üreme hücrelerinin oluşumuna
C) Dört tane hücre oluşmasına
D) Tür içi kromozom sayısının sabit kalmasına
2. Mayoz sonucu oluşan insana ait sağlıklı spermler ile ilgili;
I. Kalıtsal yapıları aynıdır.
II. Kromozom sayıları aynıdır.
III. Mayoz bölünme geçirebilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız II. B) I ve II.
C) I ve III. D) II ve III.
3. Mayoz bölünmede gerçekleşen aşağıdaki olaylardan hangisi, mayozun birinci bölümünde görülürken ikinci bölümünde görülmez?
A) n kromozomlu hücreler oluşması
B) Kalıtım madde miktarının iki katına çıkması
C) Kromozomların hücrenin ortasına dizilmesi
D) Çekirdek bölünmesinin gerçekleşmesi
4. Eşeyli üreyen bir canlı türünde mayoz bölünme sonucu,
kromozom sayısı yarıya inerek üreme hücreleri oluşur.
Bu türün dişi ve erkek bireyleri arasında meydana gelebilecek döllenme olayı ise yavru bireyleri oluşturur.
Buna göre, mayozda kromozom sayısının yarıya inmesi, aşağıdakilerden hangisine neden olur?
A) Tüm yavruların, anne babalarıyla eşit kromozom sayısına sahip olmasına
B) Yavruların anne babadan birine tam olarak benzemesine
C) Anne ve babayla, yavrularının genetik yapılarının aynı olmasına
D) Yavru bireylerin birbiriyle aynı genetik yapıda olmasına
5. Aşağıda verilen hücrelerden hangisi mayoz bölünme geçirebilir?
A) İnsandaki karaciğer hücresi
B) Güvercindeki sperm hücresi
C) Elma ağacındaki yaprak hücresi
D) Kedideki yumurta ana hücresi
6. I. Homolog kromozomlar arasında parça değişimi gerçekleşir.
II. Kromozom sayısı yarıya iner.
III. DNA kendini eşler.
IV. n kromozomlu dört yeni hücre oluşur.
Yukarıda verilen olaylardan hangileri mayoz bölünmenin yalnız 1. aşamasında görülür?
A) I ve II. B) II ve III.
C) I, II ve III. D) II, III ve IV.
Ayrıca konuyu daha iyi anlamak için aşağıdaki youtube videosunu da izleyebilirsiniz.
