Çevremizde gördüğümüz her şey maddedir. Maddeler katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç halde bulunur. Maddelerin bir halden başka bir hale geçmesine hal değişimi denir. Örneğin, buzun erimesi, suyun buharlaşması veya gazın yoğuşması hal değişimine örnektir.
Maddenin Halleri ve Hal Değişimi
- Erime: Katı haldeki bir maddenin sıvı hale geçmesidir. Erime için maddenin ısı alması gerekir.
Örnekler: Buzun erimesi, dondurmanın erimesi, mumun erimesi. - Donma: Sıvı haldeki bir maddenin katı hale geçmesidir. Donma için maddenin ısı vermesi gerekir.
Örnekler: Suyun donarak buz olması, erimiş altının katılaşması. - Buharlaşma: Sıvı haldeki bir maddenin gaz haline geçmesidir. Buharlaşma için maddenin ısı alması gerekir.
Örnekler: Çamaşırların kuruması, kolonyanın buharlaşması. - Yoğuşma: Gaz halindeki bir maddenin sıvı hale geçmesidir. Yoğuşma için maddenin ısı vermesi gerekir.
Örnekler: Banyo aynasının buğulanması, camların buğulanması. - Süblimleşme: Katı haldeki bir maddenin doğrudan gaz haline geçmesidir. Süblimleşme için maddenin ısı alması gerekir.
Örnekler: Naftalinin buharlaşması, iyodun gaz haline geçmesi. - Kırağılaşma: Gaz halindeki bir maddenin doğrudan katı hale geçmesidir. Kırağılaşma için maddenin ısı vermesi gerekir.
Örnekler: Kışın bitki yapraklarında veya araba camlarında buz kristallerinin oluşması.
Maddelerin Ayırt Edici Özellikleri
Maddeleri birbirinden ayırmak için kullanılan özelliklere ayırt edici özellikler denir. Bu özellikler her madde için farklıdır.
- Erime Noktası: Katı bir maddenin erimeye başladığı sıcaklıktır.
Örnekler:- Buz: 0 °C
- Demir: 1538 °C
- Etil Alkol: -117 °C
- Donma Noktası: Sıvı bir maddenin donmaya başladığı sıcaklıktır.
Örnekler:- Su: 0 °C
- Cıva: -39 °C
Not: Bir maddenin erime ve donma noktaları aynıdır.
- Kaynama Noktası: Sıvı bir maddenin kaynamaya başladığı sıcaklıktır.
Örnekler:- Su: 100 °C
- Etil Alkol: 78 °C
Not: Kaynama sırasında sıcaklık sabit kalır. Madde miktarı kaynama noktasını değiştirmez, sadece kaynama süresini uzatır.
Isı ve Sıcaklık
Isı ve sıcaklık birbirinden farklı kavramlardır. Günlük hayatta bu iki terimi sıkça kullanırız, ancak anlamları farklıdır.
Isı Nedir?
- Maddelerin sahip olduğu bir enerji türüdür.
- Birimi kalori (cal) veya joule (J)‘dür.
- Kalorimetre kabı ile ölçülür.
- Madde miktarına bağlıdır. Örneğin, daha fazla kütleye sahip bir madde daha fazla ısı enerjisi taşır.
Sıcaklık Nedir?
- Bir enerji değildir, maddenin ne kadar sıcak veya soğuk olduğunu gösterir.
- Birimi santigrat derece (°C)‘dir.
- Termometre ile ölçülür.
- Madde miktarına bağlı değildir.
Not: 1 kalori (cal) = 4 joule (J)
Isı Alışverişi
- Sıcaklıkları farklı olan maddeler arasında gerçekleşen enerji akışıdır.
- Isı, sıcak olan maddeden soğuk olan maddeye doğru akar.
- Isı alışverişi, maddelerin sıcaklıkları eşitlenene kadar devam eder.
Genleşme ve Büzüşme
- Genleşme: Isı alan maddelerin hacimlerinin artmasıdır.
Örnekler:- Yazın elektrik tellerinin sarkması,
- Kavanoz kapaklarının sıcak suda açılması.
- Büzüşme: Isı veren maddelerin hacimlerinin azalmasıdır.
Örnekler:- Kışın elektrik tellerinin gerginleşmesi,
- Tren raylarının soğukta büzüşmesi.
Genleşme ve Büzüşmenin Görüldüğü Olaylar
- Termometrelerin çalışma prensibi (cıvanın genleşip büzüşmesi),
- Gözlük camlarının çerçeveye yerleştirilmesi,
- Sıcak hava balonlarının uçması,
- Soğuk bardağın sıcak suda çatlaması.
Özet
- Maddenin Halleri: Katı, sıvı, gaz.
- Hal Değişimleri: Erime, donma, buharlaşma, yoğuşma, süblimleşme, kırağılaşma.
- Ayırt Edici Özellikler: Erime noktası, donma noktası, kaynama noktası.
- Isı ve Sıcaklık: Isı bir enerjidir, sıcaklık ise maddenin ne kadar sıcak olduğunu gösterir.
- Genleşme ve Büzüşme: Isı alan maddeler genleşir, ısı veren maddeler büzüşür.
Bu bilgiler, maddenin doğasını ve çevremizdeki değişimleri anlamamıza yardımcı olur.
