DNA ve Genetik Kod (Fen Bilimleri 2025-2026)

İnsan vücudunda milyarlarca hücre bulunur ve her hücrenin içerisinde kalıtsal bilgileri taşıyan DNA yer alır.

 

DNA, Nükleotid, Gen ve Kromozom

DNA Nedir?

• DNA, hücre içerisindeki yaşamsal faaliyetleri yöneten yönetici moleküldür.
• Açılımı “DeoksiriboNükleik Asit”tir.
• Solunum, beslenme, üreme, boşaltım ve protein sentezi gibi temel işlevleri düzenler.
• Kalıtsal bilgilerimizin saklandığı büyük bir kütüphane gibidir.
• Bu bilgiler nükleotid adı verilen birimler ile şifrelenmiştir.
• DNA’nın yapısını ilk modelleyen bilim insanları James Watson ve Francis Crick’tir.

 

Kalıtsal Yapıların Küçükten Büyüğe Sıralanışı

Organik Baz → Nükleotid → Gen → DNA → Kromozom → Çekirdek

Hatırlatma: Büyükten küçüğe doğru sıralamak için “KeDiGeNi” (Kromozom → DNA → Gen → Nükleotid) kodlaması kullanılabilir.

 

DNA’nın Özellikleri

1. DNA, nükleotid adı verilen birimlerden oluşur.
2. Yapı birimi nükleotid; görev birimi gendir.
3. DNA’da dört farklı organik baz bulunur:
   • Adenin (A)
   • Timin (T)
   • Guanin (G)
   • Sitozin (S veya C)
4. Her canlıda bu bazlar bulunur ancak sayıları ve dizilişleri farklıdır.
5. İki DNA zinciri arasında zayıf hidrojen bağları vardır.
6. DNA, gelişmemiş canlılarda sitoplazmada; gelişmiş canlılarda çekirdek, mitokondri ve kloroplast içinde yer alır.
7. Adını yapısındaki Deoksiriboz şekerinden alır.

 

DNA Zinciri ve Onarımı

• DNA’nın yapısı çift sarmallıdır.
• Eğer bir nükleotid kaybolursa DNA kendini onarabilir.
• Ancak karşılıklı iki nükleotid kaybolursa onarım mümkün olmaz; hangi baz geleceği belirsiz olur.

 

Nükleotid Nedir?

DNA’nın yapı birimidir. Her nükleotid üç bölümden oluşur:

• Fosfat
• Deoksiriboz şekeri
• Organik baz (Adenin, Timin, Guanin, Sitozin)

 

Nükleotid Örnekleri

• Fosfat + Deoksiriboz + Adenin = Adenin Nükleotidi
• Fosfat + Deoksiriboz + Timin = Timin Nükleotidi
• Fosfat + Deoksiriboz + Guanin = Guanin Nükleotidi
• Fosfat + Deoksiriboz + Sitozin = Sitozin Nükleotidi

 

Nükleotidlerin Özellikleri

1. Nükleotid ismi, içerdiği organik baza göre verilir.
2. DNA’da dört çeşit nükleotid bulunur.
3. Adenin karşısına Timin; Guanin karşısına Sitozin gelir.
4. Organik bazlar değişirken şeker ve fosfat sabittir.
5. Nükleotid dizilimi, genetik şifreyi oluşturur.
6. Dizilimdeki farklılık, genetik çeşitliliği sağlar.
7. Bağ yapıları:
   • Adenin = Timin (İkili bağ)
   • Guanin ≡ Sitozin (Üçlü bağ)
8. DNA’da:
   • A = T
   • G = C
   • Şeker Sayısı = Fosfat Sayısı = Nükleotid Sayısı = A + T + G + C
   • A + G / T + C = 1

 

Gen Nedir?

• DNA üzerinde belirli görevleri üstlenen bölümlerdir.
• Göz rengi, saç rengi, kan grubu gibi kalıtsal özellikleri belirler.
• Kalıtsal hastalıklar da genlerde taşınabilir. (Örneğin şeker hastalığı)
• DNA’da çok sayıda gen bulunur.

 

Kromozom Nedir?

• DNA’nın, özel proteinlerle sarılmasıyla oluşur.
• X şeklindedir.
• Hücrenin bölünme evresinde mikroskopla görülebilir.
• DNA’nın eşlenmiş hâlidir.
• Her türün sabit kromozom sayısı vardır.
• İnsanlarda 2n = 46 (n=23 anneden, n=23 babadan)

 

Kromozom = DNA + Özel Protein

 

Bazı Canlıların Kromozom Sayıları

Canlı	Kromozom Sayısı
İnsan	46
Moli Balığı	46
Soğan	16
Güvercin	16
Eğrelti Otu	500
Solucan	2
Fil	56

 

Uyarılar:

• Kromozom sayısı fazlalığı bir canlının gelişmiş olduğunu göstermez.
• Vücut büyüklüğü ile kromozom sayısı arasında ilişki yoktur.
• Aynı kromozom sayısı, akrabalık anlamına gelmez. Örn: İnsan ve moli balığının kromozom sayısı 46’dır ama akraba değildirler.

 

DNA’nın Kendini Eşlemesi (Replikasyon)

Hücre bölünmeden önce DNA kendini eşleyerek iki katına çıkar. Böylece kalıtsal bilgiler yeni hücrelere aktarılır.

Eşleme Süreci

1. DNA çift zinciri fermuar gibi açılır.
2. Sitoplazmadaki serbest nükleotidler çekirdeğe girer.
3. Açılan zincirlere uygun nükleotidler yerleşir.
4. İki yeni, birbirinin aynısı DNA oluşur.

Her yeni DNA zincirinin biri eski, biri yeni olmak üzere iki parçası vardır.

 

DNA’nın Bütün Canlılardaki Benzerliği

• Tüm insanların DNA’sı %99,5 aynıdır.
• Aradaki %0,5’lik fark bireyler arası çeşitliliği sağlar.
• Tüm canlılarda aynı dört çeşit nükleotid bulunur; ancak sayıları ve dizilişleri farklıdır.
• Canlıların farklı olmasının sebebi bu diziliş farkıdır.

Fen liseleri taban puanları ve yüzdelik dilimleri için sayfamızı takip ediniz.