Fen Bilimleri “Canlıları Tanıyalım”, Dünya üzerinde yaşayan milyarlarca canlı çeşidini incelemeyi amaçlar. Canlılar, çevremizde her yerde bulunur ve bazıları gözle görülebilirken, bazıları ise sadece mikroskop yardımıyla görülebilir. Canlıları sınıflandırmak, onları daha kolay anlamamıza ve incelememize yardımcı olur. Şimdi, canlıları daha detaylı bir şekilde inceleyelim.
MİKROSKOBİK CANLILAR
Tanım ve Genel Özellikler:
- Mikroskobik canlılar, gözle görülemeyen ve sadece mikroskop yardımıyla görülebilen canlılardır.
- Bu canlılar, canlı ve cansız her ortamda yaşayabilir, çoğalabilir ve hareket edebilir.
- Mikroskobik canlılar, bakteriler, virüsler, arkeler ve bazı mantarlar gibi çeşitli gruplara ayrılır.
Bakteriler:
- Bakteriler, en basit mikroskobik canlılardır ve hem yararlı hem de zararlı türleri vardır.
- Yararlı Bakteriler: Sütten yoğurt ve peynir yapımında, üzümden sirke yapımında kullanılırlar. Ayrıca bağırsaklarımızda B ve K vitamini üreten bakteriler de yararlıdır.
- Zararlı Bakteriler: Verem, zatürre, diş çürümesi gibi hastalıklara neden olan bakteriler zararlıdır.
Virüsler:
- Virüsler, canlı ve cansız arasında kabul edilen mikroskobik yapılardır. Kendi başlarına çoğalamazlar, bir konak hücreye ihtiyaç duyarlar.
- Grip, AIDS, COVID-19 gibi hastalıklara neden olurlar.
MANTARLAR
Tanım ve Genel Özellikler:
- Mantarlar, bitki olmayan ve çeşitli yüzeylerde yaşayabilen canlılardır. Bazıları besin olarak tüketilirken, bazıları zararlıdır.
- Mantarlar, şapkalı mantarlar, maya mantarları, küf mantarları ve parazit mantarlar olarak dört gruba ayrılır.
Şapkalı Mantarlar:
- Toprakta yetişen ve bazı türleri besin olarak tüketilen mantarlardır. Ancak doğada bulunan her mantar tüketilmemelidir çünkü zehirli olanlar ölümcül olabilir.
Maya Mantarları:
- Mayalanmayı sağlayan mantarlardır. Hamur yapımında kullanılan maya, bu gruba örnektir. Uygun sıcaklık ve besin ortamında hızla çoğalırlar.
Küf Mantarları:
- Besinlerin üzerinde yaşayarak küflenmeye neden olan mantarlardır. Ekmek, peynir gibi besinlerin bozulmasına yol açarlar.
Parazit Mantarlar:
- Canlılarda hastalıklara neden olan mantarlardır. Ağızda pamukçuk, ayak mantarı gibi hastalıklara yol açarlar. Ortak eşya kullanımıyla bulaşabilirler.
BİTKİLER
Tanım ve Genel Özellikler:
- Bitkiler, kendi besinlerini fotosentez yoluyla üretebilen, toprağa bağlı olarak yaşayan canlılardır.
- Bitkiler, çiçeksiz ve çiçekli bitkiler olarak iki gruba ayrılır.
Çiçeksiz Bitkiler:
- Çiçeği ve tohumu olmayan bitkilerdir. Kara yosunu, eğrelti otu, su yosunu gibi örnekleri vardır.
Çiçekli Bitkiler:
- Meyvesi ve tohumu olan bitkilerdir. Çam, gül, domates, portakal gibi örnekleri vardır.
- Çiçekli bitkiler dört ana bölümden oluşur: kök, gövde, yaprak ve çiçek.
Bitkilerin Bölümleri:
- Kök: Bitkinin toprağa tutunmasını ve su ile mineralleri almasını sağlar. Bazı bitkilerde besin depo eder.
- Gövde: Bitkinin dik durmasını ve su ile minerallerin taşınmasını sağlar.
- Yaprak: Fotosentezin gerçekleştiği yerdir. Gaz alışverişi ve terleme burada yapılır.
- Çiçek: Bitkinin üreme organıdır. Renkleri ve kokularıyla böcekleri çekerek tozlaşmayı sağlar.
HAYVANLAR
Tanım ve Genel Özellikler:
- Hayvanlar, geniş bir yaşam alanına sahip olan ve çeşitlilik gösteren canlı grubudur.
- Hayvanlar, vücutlarında omurga bulunup bulunmamasına göre iki gruba ayrılır: omurgasız hayvanlar ve omurgalı hayvanlar.
Omurgasız Hayvanlar:
- Vücutlarında omurga bulunmayan hayvanlardır. Bazılarının vücutlarında sert kabuklar bulunabilir.
- Örnekler: Solucan, kelebek, karınca, ahtapot, salyangoz, yengeç, örümcek.
Omurgalı Hayvanlar:
- Vücutlarında kıkırdak veya kemikten oluşan bir omurga bulunan hayvanlardır. Beş ana gruba ayrılırlar.
Omurgalı Hayvanların Grupları:
- Kurbağalar:
- Hem karada hem suda yaşarlar. Yumurtlayarak çoğalırlar.
- Örnekler: Semender, su kurbağası, kara kurbağası.
- Balıklar:
- Tatlı ve tuzlu sularda yaşarlar. Yumurtlayarak çoğalırlar. Vücutları pullarla kaplıdır.
- Örnekler: Hamsi, alabalık, köpek balığı.
- Sürüngenler:
- Karada ve suda yaşayabilirler. Vücutları sert pullarla kaplıdır. Yumurtlayarak çoğalırlar.
- Örnekler: Yılan, timsah, kaplumbağa, kertenkele.
- Kuşlar:
- Vücutları tüylerle kaplıdır. Yumurtlayarak çoğalırlar. Çoğu uçabilir, ancak uçamayan türleri de vardır.
- Örnekler: Serçe, tavuk, penguen, devekuşu.
- Memeliler:
- Omurgalı hayvanların en gelişmiş grubudur. Vücutları kıllarla kaplıdır. Doğurarak çoğalırlar ve yavru bakımı vardır.
- Örnekler: Kedi, köpek, aslan, balina, yunus, yarasa.
Ek Bilgi:
- En küçük memeli hayvan, yaban arısı yarasasıdır.
- En büyük memeli hayvan ise mavi balinadır.
SONUÇ
Canlılar, Dünya üzerinde yaşamın devamını sağlayan çeşitli gruplara ayrılır. Mikroskobik canlılar, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar, her biri kendi özellikleri ve yaşam şekilleriyle doğanın dengesini korur. Canlıları sınıflandırmak, onları daha iyi anlamamıza ve doğayı keşfetmemize yardımcı olur. Bu bilgiler, canlılar dünyasına daha derinlemesine bir bakış açısı kazandırır.
