8. Sınıf Fen Bilimleri: Madde Döngüleri ve Çevre Sorunları Konu Anlatımı

Madde Döngüleri

Doğada canlı ve cansız varlıklar arasında sürekli bir madde alışverişi vardır. Bu döngüler sayesinde yaşam devam eder.

 

1. Su Döngüsü

• Su, canlılar için hayati öneme sahiptir.
• Katı (buz), sıvı (su), gaz (su buharı) halinde bulunur.
• Süreçler:
  • Buharlaşma: Güneş enerjisiyle su buharlaşır.
  • Yoğunlaşma: Su buharı bulutları oluşturur.
  • Yağış: Yağmur, kar, dolu olarak yeryüzüne döner.
  • Yer altı ve yüzey suları: Bitkiler tarafından alınır veya nehirlere karışır.

Önemi:

• Su olmasaydı canlılar yaşayamazdı.
• Kuraklık ve temiz su kıtlığı oluşurdu.

 

 

2. Oksijen Döngüsü

• Oksijen, solunum ve yanma için gereklidir.
• Havada %21 oranında bulunur.
• Süreçler:
  • Solunum: Canlılar oksijen alır, karbondioksit verir.
  • Fotosentez: Bitkiler karbondioksit alır, oksijen verir.
  • Yanma: Oksijen tüketilir, karbondioksit açığa çıkar.

Önemi:

• Oksijen olmasaydı canlılar solunum yapamazdı.

 

 

3. Karbon Döngüsü

• Karbon, canlıların yapısında (protein, yağ, karbonhidrat, DNA) bulunur.
• Havada %0,03 oranında CO₂ bulunur.
• Süreçler:
  • Fotosentez: Bitkiler CO₂ alır, besin üretir.
  • Solunum: Canlılar besinleri yakarak CO₂ verir.
  • Fosil yakıtlar: Petrol, kömür, doğalgaz yanınca CO₂ açığa çıkar.
  • Ayrıştırıcılar: Ölü canlıları parçalayarak CO₂’ye dönüştürür.

Önemi:

• CO₂ artarsa sera etkisi ve küresel ısınma olur.

 

 

4. Azot Döngüsü

• Azot, protein ve DNA’nın yapısında bulunur.
• Havada %78 oranında bulunur, ancak canlılar doğrudan kullanamaz.
• Süreçler:
  • Yıldırım ve şimşek: Havadaki azotu toprağa bağlar.
  • Azot bağlayıcı bakteriler: Bitkilerin kullanabileceği hale getirir.
  • Besin zinciri: Bitkiler → Otçullar → Etçiller
  • Ayrıştırıcılar: Ölü canlıları parçalayarak azotu serbest bırakır.

Önemi:

• Azot olmasaydı protein sentezi dururdu.

 

 

Çevre Sorunları

1. Ozon Tabakasının İncelmesi

• Ozon (O₃), güneşin zararlı UV ışınlarını engeller.
• Delinme Nedenleri:
  • CFC gazları (kloroflorokarbon – buzdolabı, sprey)
  • Halon gazları (yangın söndürücüler)
• Sonuçları:
  • Cilt kanseri, göz hastalıkları
  • Bitkilerin fotosentezinin bozulması

 

 

2. Sera Etkisi ve Küresel Isınma

• Sera gazları (CO₂, CH₄, N₂O) atmosferde ısıyı tutar.
• Nedenleri:
  • Fosil yakıtların fazla kullanımı
  • Ormanların yok edilmesi
• Sonuçları:
  • Buzullar erir, deniz seviyesi yükselir.
  • İklim değişikliği, kuraklık, türlerin yok olması

 

 

3. Önlemler

• Kyoto Protokolü (2005): Sera gazlarını azaltma anlaşması.
• Paris Anlaşması (2015): Küresel sıcaklık artışını 1,5°C ile sınırlama.
• Ekolojik Ayak İzi: Doğaya verdiğimiz zararı ölçer.

Fen liseleri taban puanları ve yüzdelik dilimleri için sayfamızı takip ediniz.

 

Özet Tablo: Madde Döngüleri

Döngü	Önemli Süreçler	Önemi
Su	Buharlaşma, yağış, terleme	Temiz su kaynakları
Oksijen	Solunum, fotosentez	Canlıların enerji üretmesi
Karbon	Fotosentez, solunum, fosil yakıtlar	İklim dengesi
Azot	Yıldırım, bakteriler, besin zinciri	Protein sentezi

 

Sonuç:
Madde döngülerinin bozulması çevre sorunlarına yol açar. Bu nedenle doğayı korumalı, geri dönüşüme önem vermeliyiz.

 

Ödev:

• Ekolojik ayak izinizi hesaplayın (www.ekolojikayakizi.org).
• Küresel ısınmayla ilgili bir poster hazırlayın.

 

Kaynak: MEB 8. Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabı