Ses Nasıl Yayılır?
- Ses, titreşim sonucu oluşan bir enerji türüdür.
- Titreşen cisimler, ses dalgaları oluşturur ve bu dalgalar maddesel ortamlarda (katı, sıvı, gaz) yayılır.
- Sesin yayılması için madde gereklidir. Boşlukta (uzay gibi) ses yayılmaz.
Örnek:
- Durgun suya taş atıldığında oluşan dalgalar gibi, ses de dalgalar halinde yayılır.
Kazanım: F.6.5.1.1. Sesin yayılabildiği ortamları tahmin eder ve tahminlerini test eder.
Fen liseleri taban puanları ve yüzdelik dilimleri için sayfamızı takip ediniz.
Sesin Yayıldığı Ortamlar
Ses, katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılır. Ancak hızı ortama göre değişir:
| Ortam | Yayılma Hızı | Örnekler |
| Katı | En hızlı | Tren raylarında sesin duyulması, duvardan gelen komşu sesi |
| Sıvı | Orta hızda | Yunusların su altında iletişimi, suda taş vurulunca ses duyulması |
| Gaz | En yavaş | Konuşma sesi, şimşek sesi, radyodan gelen müzik |
A) Sesin Katılarda Yayılması
Katı tanecikleri birbirine sıkı bağlı olduğu için ses en hızlı bu ortamda yayılır.
Örnekler:
- Komşunun sesini duymak (ses duvardan geçer).
- Tren raylarına kulağı dayamak (ses raydan iletilir).
- Plastik bardak telefon deneyi (ses ip ve bardakla iletilir).
- Matkap sesinin duvardan yayılması.
B) Sesin Sıvılarda Yayılması
Sıvı ortamlarda ses, katılara göre daha yavaş yayılır.
Örnekler:
- Yunus ve balinaların su altında ses çıkararak iletişim kurması.
- Suda iki taşı vurduğumuzda sesi duymamız.
- Gemilerin sonar cihazı kullanması (ses dalgalarının yansıması).
- Dalgıçların motor sesini su altında duyması.
C) Sesin Gazlarda Yayılması
Gaz tanecikleri arasındaki boşluk fazla olduğu için ses en yavaş gazlarda yayılır.
Örnekler:
- Konuşma sesinin havada yayılması.
- Radyo veya televizyon sesinin odada duyulması.
- Şimşek ve yıldırım sesinin havada yayılması.
- Sokak gürültüsünün eve kadar gelmesi.
Sesin Yayılmadığı Ortamlar
- Boşlukta (uzayda) ses yayılmaz.
- Uzayda patlama olsa bile ses duyulmaz.
- Havasız ortamlarda (vakum) ses iletilmez.
Deney:
- Bir zilin cam fanus içinde çalması ve havası çekildiğinde sesin kesilmesi.
- Özet
Ses, titreşimle oluşur ve maddesel ortamlarda dalgalar halinde yayılır.
Yayılma hızı: Katı > Sıvı > Gaz
Ses boşlukta yayılmaz.
Etkinlik Önerisi:
- Bardak telefon yaparak sesin katılarda yayıldığını test edebilirsiniz!
Not: Sesin farklı ortamlardaki hızını karşılaştırarak öğrendiklerinizi pekiştirebilirsiniz.