Sesin Yayılması ve Sürati
Ses, maddesel ortamda (katı, sıvı, gaz) dalgalar halinde yayılır. Boşlukta (uzay gibi) yayılmaz çünkü sesin iletilmesi için tanecikler gereklidir.
Kazanım: F.6.5.3.1. Sesin farklı ortamlardaki süratini karşılaştırır.
Sesin Ortamlara Göre Yayılma Hızı:
| Ortam | Tanecik Yoğunluğu | Sesin Sürati |
| Katı | Tanecikler çok yakın | En hızlı (Örn: Demirde 5130 m/s) |
| Sıvı | Tanecikler birbirine yakın | Orta hız (Örn: Suda 1463 m/s) |
| Gaz | Tanecikler uzak | En yavaş (Örn: Havada 340 m/s) |
| Boşluk | Tanecik yok | Yayılmaz |
Önemli Not:
- Sesin hızı, ortamın yoğunluğu ve sıcaklığına bağlıdır.
- Yoğunluk artarsa → Ses hızı artar.
- Sıcaklık artarsa → Ses hızı artar.
- Ses ve Işık Hızının Karşılaştırılması
- Işık hızı (≈300.000 km/s) > Ses hızı (≈340 m/s).
- Örnek: Şimşek çaktığında önce ışığını görürüz, sonra gök gürültüsünü duyarız.
Hesaplama Örneği:
- Yıldırım düştükten 6 saniye sonra ses duyuluyor. Yıldırım kaç metre uzaktadır?
Yol=Sürat×Zaman =340×6 =2040 metreYol =Sürat×Zaman=340×6=2040 metre
Fen liseleri taban puanları ve yüzdelik dilimleri için sayfamızı takip ediniz.
- Sesin Enerji Olması
Ses bir enerji türüdür ve başka enerjilere dönüşebilir:
- Isı enerjisi (Ses dalgaları tanecikleri ısıtır).
- Hareket enerjisi (Örn: Hoparlörden çıkan ses, mum alevini titretir).
- Elektrik enerjisi (Mikrofon sesi elektrik sinyaline çevirir).
Örnekler:
Opera sanatçısı cam bardağı kırabilir.
Jet uçaklarının sesi camları çatlatabilir.
Yüksek ses çığ düşmesine neden olabilir.
- Süpersonik Hız ve Ses Duvarı
- Ses hızı (340 m/s) aşılırsa süpersonik hız olur.
- Ses duvarı: Süpersonik hıza ulaşan uçakların oluşturduğu şok dalgası.
Özet Tablo: Sesin Özellikleri
| Özellik | Açıklama |
| Yayılma Ortamı | Katı > Sıvı > Gaz > Boşluk (yayılmaz) |
| Hızı Etkileyen Faktörler | Yoğunluk, sıcaklık |
| Işıkla Farkı | Işık boşlukta yayılır, ses yayılmaz. |
| Enerji Dönüşümü | Ses → Isı, Hareket, Elektrik |
Not: Yankı duyabilmek için engel ile aramızda en az 17 metre mesafe olmalıdır.
Kendini Test Et!
- Ses neden boşlukta yayılmaz?
- Katı bir maddeyle gaz bir maddeyi ses hızı açısından karşılaştırınız.
- Şimşek çaktıktan 5 saniye sonra gök gürültüsü duyuluyor. Şimşek kaç metre uzaktadır?
Cevap Anahtarı:
- Tanecik olmadığı için.
- Katılarda ses hızı daha fazladır çünkü tanecikler birbirine daha yakındır.
- 340×5=1700340×5=1700 metre.
Konuyu pekiştirmek için deneyler yapabilir ve örnek sorular çözebilirsin!