MADDE NEDİR?
- Kütlesi ve hacmi olan her şeye madde denir.
- Maddeyi oluşturan en küçük yapı birimine taneci̇k (atom) denir.
- Bütün maddeler tanecikli yapıdadır.
- Isı, ışık, ses ve elektrik madde değil, enerjidir.
Maddenin Tanecikli Yapıda Olduğunu Nasıl Anlarız?
- Gazların sıkıştırılabilmesi
- Şırınganın ağzını kapatıp pistonu ittiğimizde hava sıkışır.
- Gaz tanecikleri arasında boşluk fazla olduğu için sıkışabilir.
- İyodun alkolde dağılması
- İyot alkol içinde renk değiştirerek her yere yayılır.
- Şeker ve tuzun suda çözünmesi
- Şeker ve tuzun tanecikleri suda dağılır, tadı her yerden alınabilir.
- Parfüm kokusunun odaya yayılması
- Koku tanecikleri havada hareket ederek burnumuza ulaşır.
- Boyanın suda dağılması
- Boya damlaları su içinde yayılarak renk verir.
Bu olaylar, maddenin taneciklerden oluştuğunu kanıtlar.
Fen liseleri taban puanları ve yüzdelik dilimleri için sayfamızı takip ediniz.
TANECİKLERİN HAREKETLERİ
Maddeyi oluşturan tanecikler 3 çeşit hareket yapar:
| Hareket Türü | Tanım | Hangi Hallerde Görülür? |
| Titreşim | Taneciklerin olduğu yerde sağa-sola, aşağı-yukarı hareketi | Katı, sıvı, gaz |
| Öteleme | Taneciklerin birbiri üzerinde kayarak yer değiştirmesi | Sıvı ve gaz |
| Dönme | Taneciklerin kendi ekseni etrafında dönmesi | Sıvı ve gaz |
Örnekler:
- Öteleme: Parfüm kokusunun odaya yayılması.
- Dönme: Su moleküllerinin hareketi.
MADDENİN HALLERİ VE TANECİKLİ YAPI
Maddenin katı, sıvı ve gaz olmak üzere 3 hali vardır.
A) Katı Hal
Tanecikler sıkı dizilidir, aralarında çok az boşluk vardır.
Sıkıştırılamaz.
Belirli şekli ve hacmi vardır.
Tanecikler sadece titreşim hareketi yapar.
Örnekler: Taş, demir, buz.
B) Sıvı Hal
Tanecikler arası boşluk katıya göre fazladır.
Sıkıştırılamaz (pratikte).
Akışkandır, kabın şeklini alır.
Tanecikler titreşim, öteleme ve dönme hareketi yapar.
Örnekler: Su, zeytinyağı.
C) Gaz Hal
Tanecikler arası boşluk en fazladır.
Sıkıştırılabilir.
Belirli şekli ve hacmi yoktur, kabı doldurur.
Tanecikler serbestçe hareket eder (titreşim, öteleme, dönme).
Örnekler: Hava, oksijen.
HAL DEĞİŞİMİ VE TANECİKLER
- Isı alan maddelerin tanecikleri hızlanır, aralarındaki boşluk artar.
- Isı veren maddelerin tanecikleri yavaşlar, aralarındaki boşluk azalır.
Hal Değişim Örnekleri:
- Erime (Katı → Sıvı): Buzun su olması.
- Buharlaşma (Sıvı → Gaz): Suyun buhar olması.
- Donma (Sıvı → Katı): Suyun buz olması.
- Yoğuşma (Gaz → Sıvı): Su buharının camda damlacık oluşturması.
ÖZET TABLO: MADDENİN HALLERİ
| Özellik | Katı | Sıvı | Gaz |
| Tanecik Düzeni | Düzenli | Yarı düzenli | Düzensiz |
| Sıkıştırılabilir mi? | Hayır | Hayır | Evet |
| Akışkan mı? | Hayır | Evet | Evet |
| Hareket Türü | Titreşim | Titreşim + Öteleme + Dönme | Titreşim + Öteleme + Dönme |
Kendini Test Et!
- Maddenin en düzenli hali hangisidir?
- Gazlar neden sıkıştırılabilir?
- Sıvı tanecikleri hangi hareketleri yapar?
Cevaplar:
- Katı, 2) Tanecikler arası boşluk fazla olduğu için, 3) Titreşim, öteleme, dönme.
Önemli Not:
- Sünger sıkışır çünkü içinde boşluk vardır, ama katıdır.
- Tuzun akışkan görünmesi taneciklerin hareketi değildir!
Bu konu anlatımıyla maddenin tanecikli yapısını kolayca öğrenebilirsin!