Işık ve Sesin Yayılma Özellikleri
Işık ve ses, farklı şekillerde yayılır. Sesin yayılabilmesi için maddesel bir ortam (katı, sıvı, gaz) gerekirken, ışık boşlukta da yayılabilir.
- Sesin Yayılma Sürati
- Ses, taneciklerin titreşimiyle Tanecikler birbirine ne kadar yakınsa, ses o kadar hızlı yayılır.
- Ortamlara göre sesin hızı:
- Katı > Sıvı > Gaz(En hızlı katıda, en yavaş gazda yayılır.)
- Boşlukta ses yayılmaz(Tanecik olmadığı için).
- Sesin havadaki hızı:340 m/s (20°C’de).
- Örnek:Yıldırım düşünce önce ışığını görürüz, sonra sesini duyarız çünkü ışık, sesten çok daha hızlıdır.
- Işığın Yayılma Sürati
- Işık, boşlukta ve saydam ortamlardayayılır.
- Işığın boşluktaki hızı:000 km/s (Dünya’nın etrafını 1 saniyede ~7,5 kez dönebilir!).
- Işık, sesten yaklaşık 1 milyon kat daha hızlıdır.
Sesin Hızını Etkileyen Faktörler
- Ortamın Yoğunluğu:
- Yoğunluk arttıkça sesin hızı artar.
- Katılar(örnek: demir) > Sıvılar (su) > Gazlar (hava).
- Ortamın Sıcaklığı:
- Sıcaklık arttıkça ses daha hızlı yayılır.
- Sıcak hava> Soğuk hava (Tanecikler daha hızlı hareket eder).
Ses Hızını Aşmak: Süpersonik Hız
- Ses hızı (340 m/s)aşılırsa buna süpersonik hız
- Örnek:Jet uçakları ses hızını aştığında:
- Ses duvarı(yüksek basınçlı hava) oluşur.
- Süpersonik patlama(gök gürültüsüne benzer ses) duyulur.
Örnek Soru Çözümü
Soru: Yıldırım düştükten 5 saniye sonra sesi duyuluyor. Yıldırımın düştüğü yer kaç metre uzaktadır? (Sesin hızı: 340 m/s)
Çözüm:
Mesafe=Hız×ZamanMesafe=Hız×ZamanMesafe=340×5=1700 metreMesafe=340×5=1700 metre
Önemli Notlar
Yankı oluşması için en az 17 metre uzakta bir engel olmalıdır.
Televizyonun sesini açmak sesin hızını değiştirmez, sadece şiddetini (enerjisini) artırır.
Çalışma Sorusu:
“Ses, neden Ay’da yayılmaz?” Cevabınızı ortamın özelliklerine göre açıklayınız.
Cevap: Ay’da hava (atmosfer) olmadığı için sesi iletecek tanecik bulunmaz. Bu yüzden ses Ay’da yayılmaz.
Deney Önerisi:
- Malzemeler:Plastik cetvel, masa.
- Uygulama:Cetveli masanın kenarına sıkıştırıp titreştirin. Katıda sesin nasıl yayıldığını gözlemleyin!